Denetimde Önemlilik, Risk, Kanıt Kavramı ve Çalışma Kağıtları

DERS:2

Finansal tablolarda kasıtlı (hile) veya kasıtsız (hata) olarak yapılmış yanlışlıkların olması her zaman söz konudur. Finansal tabloların yanlış şekilde sunulması söz konusu tablolara güvenerek ekonomik kararlar veren finansal tablo kullanıcılarının kararlarını etkiliyorsa önemlidir.

Önemlilik; bir hesap veya bir olgunun, finansal tablolara güvenen kullanıcıların kararlarını etkilemesidir.

Yanlış beyan; raporlanan bir finansal tablo kaleminin tutarı, sınıflaması, sunulması ve açıklaması ile geçerli finansal raporlama çerçevesine uygun olması için gereken tutarı, sınıflaması, sunulması ve açıklaması arasındaki farktır.

İlk önemlilik yargısının amacı; denetçiye denetim yordamlarının yapısı, zamanlaması ve kapsamı hakkında yol göstermesidir. İlk önemlilik belirlemesi, finansal tablo düzeyinde yapılır.

Önemlilik kararı, bilanço ve gelir tablosuna dayanarak verilir. Denetçi, finansal tablolar üzerinde ilk önemlilik belirlemesinde bulunurken farklı yöntemler kullanabilir. Bunlar;

1) Basit yöntem: tek bir finansal değişken kullanılır. Örneğin;

vergi öncesi karın %5'i

toplam varlıkların %0,5'i

öz sermayenin %1'i

toplam gelirin %0,5'i

2) Aralık yöntemi: niteliksel faktörleri dikkate alarak seçilen uygun aralığa göre önemlilik düzeyi belirlenir. Örneğin;

20.000 liradan düşükse brüt karın %2-5'i

20.000-1.000.000 ise brüt karın %1-2'si

1.000.000-100.000.000 ise brüt karın %0,5-1'i

100.000.000-'den fazla ise brüt karın %0,5'i

3) Karışık (ortalama) yöntem: birden fazla değişken kullanılarak önemlilik tutarları belirlenir ve bu tutarın toplamı kullanılan değişken sayısına bölünerek önemlilik tutarı belirlenir.

4) Formül yöntemi: genel olarak şu formül kullanılarak belirlenir;

1,84 x (varlıklar veya gelirlerden büyük olanı)^2/3

Önemlilik tutarı kullanılan yöntemlere göre değişiklik göstermektedir. Kara dayalı önemlilik eşiği genellikle %4-%6 aralığında değişmektedir.

DİKKAT: Denetçinin tek bir hesap kalanı için belirlediği önemlilik tutarı, finansal tabloların geneli için belirlenen önemlilik tutarını aşamaz.

Kabul edilebilir yanlışlık toplamının ilk önemlilik düzeyinin üstünde olması, etkin bir denetimin yapılmasına yardımcı olur.

Önemliliğin hesap kalanları ve işlem sınıflarına dağıtılmasındaki yaklaşımlar

• Yargısal yaklaşım: Denetçi hesap kalanları için önemliliği tamamen kişisel yargılarına göre oluşturur.
• Oran yaklaşımı: Denetçi hesap kalanları için önemliliği,finansal tablo düzeyinde belirlene ilk önemlilik tutarına dayanan bir alan içinde oluşturur.
• Düzeltme kayıtlarının sayısı: Denetçi hesap kalanları için önemlilik tutarını belirlerken bunu son yılların denetimlerinde yapılan düzeltme kayıtlarının sayısına dayandırır.
• Formül yaklaşımı: Bazı denetçiler toplam önemliliği hesap kalanlarına, hesapların göreli büyüklüklerine ve birbirini dengeleyecek hata olasılıklarına dayanan bazı oranlarda dağıtan formüller kullanırlar.

Denetim Riski: finansal tablolar yanıltıcı şekilde sunulduğunda denetçinin uygun olmayan bir denetim görüşü oluşturması riskidir.

Denetim riskinin bileşenleri; denetim riski, yanıltıcı beyan riski ve denetçinin önemli yanlışlıkları ortaya çıkarmada başarısız olma riskinin (bulma riski) bir fonksiyonudur. Yani;

Denetim Riski= Yanıltıcı Beyan Riski X Bulma Riski

Denetim Riski = (Doğal Risk X Kontrol Riski) X Bulma Riski

Doğal risk, iç kontrolün olmadığı varsayımı ile bir savın finansal tablolardaki yanıltıcı beyanlara duyarlılığıdır.

Kontrol riski, iç kontrol sistemi tarafından zamanında engellenemeyen veya ortaya çıkarılamayan bir işlem sınıfı veya hesap kalanındaki bir yanlışlığın, diğer işlem sınıflarındaki veya hesap kalanlarındaki yanlışlıklarla bir araya geldiğinde önemli olabilmesi riskidir.

Bulma riski, denetçinin yordamlarının finansal tablolardaki önemli yanlışlıkları ortaya çıkaramayacak olması riskidir.

Denetim Kanıtı; denetçi tarafından denetim görüşünün dayandığı sonucu ulaşmak için elde edilen ve kullanılan her türlü bilgidir. Denetçinin denetim çalışmasının büyük kısmını, savlarla ilgili kanıtların toplanması ve bu kanıtların değerlendirilmesi oluşturur.

Savlar, mali tablo unsurları içinde vücut bulan ve yönetim tarafından yapılmış beyanlar ve imalardır

Denetim standartlarında yönetimin savları beş grupta toplanır:

• Var Olma ve Meydana Gelme
• Tamlık
• Haklar ve Yükümlülükler
• Değerleme ve Dağıtım
• Sunum ve Açıklama

Denetçinin yönetimin savlarına karşı oluşturduğu denetim amaçları; Gerçeklik, Tamlık, Zamanlık, Sahiplik, Kayıtların doğruluğu, Değerleme, Sınıflandırma, Açıklama

Denetim kanıtlarının başlıca kaynağı, muhasebe verileridir.

MUHASEBE KANITLARI
Esas muhasebe kanıtları	Diğer muhasebe kanıtları
Yevmiye defteri	Çekler,faturalar
Büyük defter	Elektronik fon transfer kayıtları
Muhasebe fişleri	Sözleşmeler
Mizanlar	Yardımcı defterler
Muhasebe yönetmeliği	Yevmiye defteri ve büyük deftere yansımayan finansal tablo düzeltmeleri
Hesap ekstreleri	Maliyet dağıtımları ile ilgili çalışma kağıtları,tablolar,hesaplamalar
	Mutabakatlar ve açıklamalar

Denetim kanıtı elde etme yordamları;

Kontrol, Gözlem, Dışsal doğrulama, Yeniden Hesaplama, Yeniden yapma, Analitik yordamlar, Soruşturma

Güvenilirlik derecesi	Kanıt türü
Yüksek	Sabit varlıkların kontrolü
	Yeniden yapma
	Yeniden Hesaplama
Orta	Kontrol
	Dışsal doğrulama
	Analitik yordamlar
Düşük	Soruşturma

Çalışma Kağıtları; denetçinin yaptığı denetim işi ve ulaştığı sonuçlarla ilgili olarak tuttuğu kayıtlardır.

DİKKAT: Denetim yapılırken her aşamada çalışma kağıtlarının hazırlanması zorunludur.

Çalışma kağıtlarının taşıması gereken özellikler;

• Denetimde tek düzeliliği sağlaması
• Performansın gözden geçirilmesi için bir araç sağlaması
• Sonraki denetimlere yol göstermesi
• Denetim raporuna destek sağlaması

Çalışma kağıtlarının türleri;

Sürekli dosya; geçmiş denetimlere ilişkin belgelerin saklandığı dosyadır.

Cari dosya; denetim yapılan döneme ilişkin belgelerin saklandığı dosyadır.